نقش پاکستان در جنگ ایران و اسرائیل

امیر نوربالا: در پی آغاز جنگ میان ایران و اسرائیل در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵، دولت پاکستان به‌سرعت موضعی شفاف اتخاذ و حمایت کامل خود را از تهران اعلام کرد. این موضع‌گیری که توسط نخست‌وزیر پاکستان شهباز شریف و وزیر دفاع این کشور خواجه محمد آصف بیان شد، همزمان با گزارش‌هایی درباره ارسال ۷۵۰ فروند موشک دوربرد شاهین از سوی پاکستان به ایران منتشر شد؛ هرچند اسلام‌آباد این گزارش‌ها را رد کرد.

هم‌زمان، سنای پاکستان در تاریخ ۱۵ ژوئن با تصویب قطعنامه‌ای، حملات اسرائیل به ایران را به‌شدت محکوم کرد. نخست‌وزیر پاکستان نیز در تماس تلفنی با رئیس‌جمهور ایران مسعود پزشکیان، حملات اسرائیل را «غیرقابل توجیه» خواند و بر همبستگی کشورش با تهران تأکید کرد. وزیر دفاع پاکستان نیز کشورهای اسلامی را به اتحاد در برابر تجاوزات اسرائیل فراخواند و هشدار داد که اگر اکنون اقدامی نکنند، ممکن است خود نیز به سرنوشتی مشابه دچار شوند.

هم‌چنین وزیر امور خارجه پاکستان با پیوستن به بیانیه‌ای مشترک از سوی وزرای خارجه ۲۰ کشور اسلامی، از جمله مصر، ترکیه، اردن، کشورهای عربی خلیج فارس، عراق و برخی کشورهای آفریقایی، بر لزوم احترام به تمامیت ارضی کشورها، حسن هم‌جواری و حل مسالمت‌آمیز اختلافات تأکید کرد.

اما واکنش سریع و صریح پاکستان به این درگیری، پرسش‌هایی را درباره میزان و ماهیت دخالت اسلام‌آباد در منازعه میان دو قدرت بزرگ منطقه‌ای ایجاد کرده است؛ آن هم در حالی که ایران و پاکستان در برخی مسائل، از جمله فعالیت گروه‌های مسلح جدایی‌طلب بلوچ در مرزهای مشترک، با یکدیگر اختلافاتی دارند.

دلایل و انگیزه‌های حمایت پاکستان از ایران

تحلیل تحولات اخیر نشان می‌دهد که حمایت پاکستان از ایران در جنگ با اسرائیل، بیش از آنکه صرفاً به انگیزه‌های ایدئولوژیک یا همبستگی مذهبی محدود شود، ریشه در ملاحظات امنیتی، ژئوپلیتیکی و راهبردی دارد:

۱. پاسخ به حمایت اسرائیل از هند

مهم‌ترین انگیزه پاکستان در حمایت از ایران، توازن‌بخشی به حمایت نظامی اخیر اسرائیل از هند در درگیری نظامی ماه مه ۲۰۲۵ است. اسلام‌آباد که از پشتیبانی تسلیحاتی اسرائیل از دهلی‌نو به‌شدت خشمگین است، در تلاش است تا از طریق حمایت از ایران، پیام مقابله‌به‌مثل به اسرائیل ارسال کند.

بر اساس آمار مؤسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRI)، هند یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان سلاح‌های اسرائیلی در جهان است و در درگیری‌های اخیر، پهپادهای «هاروپ» اسرائیلی نقش قابل‌توجهی ایفا کردند. افزایش ۱۷۵ درصدی صادرات تسلیحات اسرائیل به هند طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹، بر نگرانی‌های راهبردی پاکستان افزوده و اسلام‌آباد را به واکنش واداشته است.

۲. نگرانی از حمله به برنامه هسته‌ای پاکستان

نگرانی دیگر اسلام‌آباد، هدف قرار گرفتن برنامه هسته‌ای این کشور از سوی اسرائیل و ایالات متحده است. در فضای جنگی کنونی، رسانه‌های پاکستان بازنشر گسترده‌ای از یک کلیپ قدیمی از بنیامین نتانیاهو داشتند که در آن تأکید کرده بود اسرائیل با داشتن سلاح هسته‌ای از سوی کشورهای اسلامی مخالف است و ایران و پاکستان را تهدیدات مستقیم معرفی کرده بود.

این نگرانی‌ها اسلام‌آباد را بر آن داشته تا با مداخله‌ دیپلماتیک و اعلام حمایت از ایران، از انتقال فشار به برنامه هسته‌ای خود پیش‌گیری کند؛ هرچند به نظر می‌رسد پاکستان در روزهای اخیر با فشارهای خارجی مواجه شده و تا حدی از مواضع اولیه عقب‌نشینی کرده است.

۳. نگرانی از ناامنی در مرزهای مشترک

مرز ۹۰۰ کیلومتری ایران و پاکستان در منطقه بلوچستان، محل فعالیت گروه‌های مسلح جدایی‌طلب در هر دو کشور است. تجربه تنش‌های نظامی دی‌ماه ۱۴۰۲، که هر دو کشور حملاتی متقابل در خاک یکدیگر انجام دادند، اسلام‌آباد را نسبت به اثرات بی‌ثباتی در استان سیستان و بلوچستان ایران حساس کرده است.

در واکنش، پاکستان تمامی گذرگاه‌های مرزی (به‌جز مسیرهای تجاری) را مسدود و بیش از ۴۵۰ تبعه خود را از ایران تخلیه کرد. همچنین وزیر خارجه پاکستان اسحاق دار اعلام کرد بازگشت شمار بیشتری از اتباع پاکستانی از مسیر عراق در راه است.

موانع حمایت عملی پاکستان از ایران

در عین حال، با وجود انگیزه‌های بالا، شواهد متعددی نشان می‌دهد که حمایت پاکستان از ایران بیشتر جنبه نمادین و دیپلماتیک دارد و احتمال دخالت مستقیم نظامی بسیار اندک است:

۱. احتمال درگیری دوباره با هند

در شرایطی که تنش‌ها با هند همچنان بالاست و مرزهای کشمیر در حالت آماده‌باش به‌سر می‌برند، پاکستان مایل نیست با دخالت در جنگ ایران و اسرائیل جبهه جدیدی در برابر خود باز کند.

۲. روابط استراتژیک با ایالات متحده

پاکستان در سال‌های اخیر در حال بازتعریف روابط با واشنگتن و گسترش همکاری‌های امنیتی است. سفر ژنرال عاصم منیر رئیس ستاد ارتش پاکستان به آمریکا در ۱۲ ژوئن ۲۰۲۵ برای مذاکره پیرامون همکاری در مبارزه با تروریسم، امنیت سایبری و فناوری نظامی، نشان‌دهنده اهمیت توازن در سیاست خارجی اسلام‌آباد است.

تحلیلگران بر این باورند که اظهارات تند مقامات پاکستانی در آغاز درگیری‌ها، بیشتر جنبه بازدارنده داشته و با هدف جلوگیری از مداخله مستقیم یا غیرمستقیم اسرائیل در امور داخلی پاکستان بیان شده است. نشانه بارز این چرخش موضع را می‌توان در مصاحبه ۱۶ ژوئن خواجه محمد آصف با شبکه الجزیره مشاهده کرد؛ جایی که تأکید کرد پاکستان برنامه‌ای برای حمایت نظامی از ایران ندارد و حمایت فعلی در سطح دیپلماتیک است.

۳. بیم از سرنوشت دولت

دولت شهباز شریف نیز از تجربه برکناری دولت عمران خان که به‌دلیل جانبداری سیاسی از روسیه در جنگ اوکراین با بحران مواجه شد، درس گرفته است. اسلام‌آباد نگران است هرگونه دخالت مستقیم در درگیری‌ها، به بی‌ثباتی داخلی یا حتی کودتا منجر شود.

جمع‌بندی

رویارویی ایران و اسرائیل، فضای ژئوپلیتیکی منطقه را به‌شدت متأثر کرده و موضع‌گیری پاکستان نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است. اگرچه انگیزه‌های متعددی اسلام‌آباد را به حمایت از ایران سوق داده، اما محدودیت‌های امنیتی، اقتصادی و دیپلماتیک باعث شده این حمایت صرفاً در قالب بیانیه‌های سیاسی و اقدامات احتیاطی مرزی باقی بماند.

پاکستان نه توان ورود به یک جنگ منطقه‌ای را دارد و نه مایل است روابط خود با قدرت‌هایی همچون آمریکا و عربستان را قربانی اتحاد کامل با تهران کند. با این حال، نباید از نظر دور داشت که حضور پررنگ اسرائیل در همکاری‌های امنیتی با هند و تهدیدات ضمنی آن نسبت به پاکستان، انگیزه‌های اسلام‌آباد را برای واکنش دیپلماتیک افزایش داده است.

منابع:

میدل ایست نیوز عربی – ۱۲ ژوئن ۲۰۲۵

خبرگزاری الجزیره – ۱۸ ژوئن ۲۰۲۵

مرکز الفکر للدراسات الاستراتیجیه – تحلیل علی عاطف

مرکز الاهرام للدراسات السیاسیه والاستراتیجیه – مقاله رانيا مكرم